براي تهيه نوار مليله ابتدا نقره با عيار حدود 9/99% در كوره قرارگرفته و پس از ذوب شدن در داخل ريجه، ريخته شود پس از سرد شدن قطعه نقرهاي به طول 30-25 سانتي‌متر به قطرحدود 5 ميلي‌متر بدست مي آيد در مرحله بعد، قطعه نقرهاي را بر روي سندان گذاشته و به كمک چكش، آنرا تبديل به ميله‌اي چهار پهلو مي‌كنند و مجددا آنرا بوسيله چراغ كوره‌اي با شعله گاز حرارت مي‌دهند تا نرم شود و قابليت انعطاف پيدا كند، سپس آنرا از دستگاه نورد عبور داده و بصورت مفتول‌هاي باريكي در مي‌آورند. در بالاي دستگاه نورد، چرخ دنده‌اي قرار دارد كه بوسيله آن مي‌توان دستگاه را تنظيم و مفتول‌هايي با قطرهاي مختلف به دست آورد. مفتول‌هاي باريک مجددا، در كوره حرارت قرار داده شده و درون موم گذاشته مي‌شوند تا كاملا موم اندود شوند و آماده حديده‌كردن شوند. براي حديده كردن، ابتدا مفتول نقره را از بزرگ‌ترين سوراخ حديده عبور و سپس آنرا از سوراخ‌هاي كوچک‌تري مي‌گذرانند. در پايان كار، مفتول را از كوچک‌ترين سوراخ حديده عبور مي‌دهند، تا مفتول بسيار نازک و ظريفي با قطر يكنواخت و با شماره 25، بدست آيد. آنگاه دو رشته از اين مفتول نازک را بصورت دولايي مي‌تابند و مفتول دولاتاب را، از ميان قسمت مسطح غلطک دستگاه نورد عبور مي‌دهند و در نتيجه از دستگاه نورد نوار باريکي به قطر تقريبي کمتر از نيم ميلي‌متر خارج مي‌شود، که همان نوار مليله مي‌باشد.
در مورد ملیله تعاریف مختلفی ارائه شده است که به معنی ریشه‌های تاب داده و پیچیده از زر و سیم است و به علت شباهتی که از لحاظ مواد سازنده و هم از لحاظ ظرافت به کار رفته در آن با ملیله دوزی دارد به این نام معروف گشته و این نام را از ملیله دوزی به عاریت گرفته است. پس شاید بی ربط نباشد که هنر ملیله سازی مهجور مانده و تعداد کمی این را می‌شناسند.
ملیله تلفیقی از هنر و حوصله است که با استفاده از مفتولهای باریک طلا و نقره به ساخت آثار زیبا و هنرمندانه منجر میشود.
وسایل مورد نیاز در ملیله کاری
مواد اولیه شامل طلا، نقره و مس میباشد که به صورت خام در طبیعت یافت می شود و تبدیل به شمش شده، سپس ورق گردیده و بریده می شود. این سه عنصر خواص زیادی هم دارند که از عمده ترین خواص آنها میتوان به خواص مس اشاره کرد.
عمده ترین ماده اولیه ملیله کاری را نقره تشکیل میدهد. سایر مواد مصرفی مورد نیاز در ملیله کاری را موم طبیعی، تیزاب، زاج سفید و جوهر گوگرد تشکیل میدهد. بطورکلی، ابزار کار ملیله کاری شبیه ابزار و ادوات زرگری است.
ابزار آلات ملیله کاری
۱.کوره: شامل کورههای زغالی یا کورههای گازی می باشد که جهت ذوب فلزات، حرارت تولید می کنند و دمای آنها معمولاً بالای ۱۳۰۰ درجه سانتی گراد می باشد.
۲. بوته: ظرفی است استوانه ای شکل که جهت ذوب نقره از آن استفاده می شود؛ جنس آن از گرافیت و ظرفیت کوچکترین آن تقریباً ۵۰ گرم و بزرگترین آن یک کیلوگرم است.
۳. حدیده: ابزاری است برای تهیه مفتولهای نقره با قطرهای مختلف به شکل استوانه که از دو لایه بیرونی و درونی تشکیل شده است.
۴.ریجه (ریژه) : قالب فلزی می باشد که نقره بعد از ذوب، داخل آن ریخته می شود.
ریجه دو نوع است:
- مدادی که جهت تهیه شمش استفاده می شود.
- کتابی که برای ساخت نقره صفحه ای استفاده می شود.
۵. دستگاه نورد: شمش ملیله ای را به مفتول تبدیل می کند.
۶. دمبوری: که حاوی یک مخزن بنزین، یک دم هوا و همچنین یک مشعل می باشد و جهت آتشکاری جزئی به کار می رود.
۷. انبر آتش کاری: دارای دسته ای بلند بوده و هنگام آتش و لحیم کاری استفاده می شود.
۸. مته برقی: برای سوراخ کردن برخی قسمتهای زمینه کار استفاده می شود.
۹. تخته تاب: دو قطعه چوب که برای تابیدن مفتول نقره ای بکار می رود.
۱۰. قیچی: برای بریدن ورقههای آهنی و قطع مفتولهای نقره ای استفاده می شود.
۱۱. فرچه یا برس سیمی: برای پاک کردن ناپاکیها و چرک از روی ملیله استفاده می شود.
۱۲. آینه سوهان: برای براق کردن و شفاف نمودن سطح کار نقره استفاده میشود.
۱۳. جفت: برای شکل دادن مفتول ملیله به ریز نقشها بکار می رود.
۱۴. قالب ریخته گری: برای ساختن اشیاء از قبیل پایه و دسته استکان بکار می رود.
۱۵. دندانه: برای تبدیل نوار نقره ای به نوار دندانه دار استفاده می شود.
روش ساخت ملیله
آماده سازی یک محصول ملیله شامل ساخت نوار ملیله و ساخت محصول ملیله میباشد.
ساخت نوار ملیله
برای تهیه نوار ملیله، ابتدا فلز در کوره قرارگرفته و پس از ذوب شدن در داخل ریجه، ریخته می شود. پس از سرد شدن، قطعه نقره ای به طول ۳۰- ۲۵ سانتیمتر به قطرحدود ۵ میلیمتر بدست می آید. در مرحله بعد، قطعه نقره ای را بر روی سندان گذاشته و به کمک چکش آنرا تبدیل به میله‌ای چهار پهلویی می کنند و مجدداً آن را بوسیله چراغ کوره ای با شعله گاز حرارت می دهند تا نرم شود و قابلیت انعطاف پیدا کند؛ سپس آن را از دستگاه نورد عبور داده و بصورت مفتولهای باریکی در می آورند. در بالای دستگاه نورد چرخ دنده ای قرار دارد که بوسیله آن میتوان دستگاه را تنظیم و مفتولهایی با قطرهای مختلف بدست آورد. مفتولهای باریک مجدداً در کوره حرارت قرار داده شده و درون موم گذاشته می شود تا کاملاً موم اندود شده و آماده حدیده کردن شود. برای حدیده کردن، ابتدا مفتول نقره را از بزرگترین سوراخ حدیده عبور و سپس آن را از سوراخهای کوچکتری می گذرانند. در پایان کار مفتول را از کوچکترین سوراخ حدیده عبور می دهند تا مفتول بسیار نازک و ظریفی با قطر یکنواخت و با شماره ۲۵، بدست آید. آنگاه، دو رشته از این مفتول نازک را بصورت دولایی می تابند و مفتول دولاتاب را از میان قسمت مسطح غلطک دستگاه نورد عبور می دهند و در نتیجه از دستگاه نورد، نوار باریکی به قطر تقریباً کمتر از نیم میلیمتر خارج می شود که همان نوار ملیله، میباشد.
ساخت محصول ملیله
بعد از آماده شدن نوار ملیله، جهت ساخت اشیاء مراحل ذیل انجام می‌پذیرد:
در این مرحله، ابتدا صفحه فلزی مستطیل شکلی را که از جنس متضاد با مفتول کاربردی باشد و دارای ابعاد و اندازههای مختلف است، انتخاب و یک سطح آن را کاملاً موم اندود میکنند به طوری که لایه ای به ضخامت ۳ تا ۴ میلیمتر از موم روی صفحه را بپوشاند. سپس قالبی را که به شکل محصول مورد نظر بریده شده، روی صفحه مسی قرار میدهند؛ بعد نواری را که دارای پهنایی بیش از نوار ملیله است، از اطراف قالب میگذرانند تا شکل قالب را به خود گرفته و درون موم قرار گیرد. سپس به وسیله دیوارههای بعدی، طرح کلی را تقسیم بندی کرده و میانه سطوح را با نقوش ملیله که قبلاً به وسیله دست و ابزاری ظریف با نوار ملیله ساخته شده، پر میکنند و در آخرین مرحله به وسیله مفتولهای فولادی بسیار ظریف نقشها را به یکدیگر میبندند تا اشکال ساخته شده به هم نخورد و سپس به وسیله ذوب کردن موم، اسکلت ملیله ساخته شده را از صفحه زیرین جدا میکنند. پس از آن، عمل آتش کاری انجام و کلیه قطعات به وسیله گرده لحیم به یکدیگر متصل میشود؛ سیمهای فولادی را بریده و جدا میسازند و محصول را که تقریباً کار ساختش به پایان رسیده، در طشتکی که حاوی محلول رقیق اسید سولفوریک است، قرار میدهند و یا در داخل ظرف محتوی “راغاب” ( محلول زاج سفید و آبی ) میجوشانند تا اضافات و لکههای نقره از بین برود. در پایان به کمک برس سیمی ظریفی، ملیله ساخته شده را پاک میکنند و ناهمواریهای احتمالی آن را به وسیله سوهانهای ظریف و سمباده از بین برده و آن را پرداخت میکنند.
نوع دیگری از ملیله، محصولات ملیله ای است که به وسیله خم کردن و لحیم دادن صفحات ملیله ساخته میشود. شیوه تولید این نوع چنان است که ابتدا از ملیله صفحاتی به اندازههای مورد نظر تهیه میکنند و سپس به کمک آنها محصولاتی نظیر گیره، استکان، لیوان، قندان، گلاب پاش، قاب عکس، گل سفید، قاشق چای خوری و… میسازند. به وسیله نقره ای با عیار پایینتر دسته و پایه آن را ساخته و روی کار سوار میکنند. نقوش رایج در ملیله سازی اغلب ذهنی و الهام گرفته از نگارههای قدیمی و سنتی ایران است.
نقوش رایج در ملیله کاری
نقوش رایج در ملیله کاری عبارتند از دندانه، تابیده، جقه، بته جقه، ریزه جقه، برگ فرنگ، برگ، غنچه، پیچ، جفت پیچ پیچک، سه چشمه و یک چشمه است.
محصولات ملیله کاری
تولیدات ملیله شامل انواع مختلف تزئینی همچون گیره، شربت خوری، گل سفید، گلاب پاش، قاب عکس، بشقاب، شکلات خوری، شیرینی خوری، سینی، آینه و شمعدان و… ، انواع مختلف زینتی همچون زنجیر، سنجاق گل سینه و گوشواره است.